Balfourova deklaracija: Svjetski cionizam i Prvi svjetski rat

Iako je gubitak mladih života u ratu na francuskoj teritoriji okrnjio nacionalnu snagu i moral, sudbina Velike Britanije u Prvom svjetskom ratu ovisila je od rezultata pomorskog rata. Ovo nema veze sa smanjenom moći britanske mornarice koja je još od Nelsonove pobjede neprikosnoveno vladala svjetskim morima.

Poraz u bici kod Coronela u blizini čileanske obale brzo je osvećen u novembru 1914. u bici kod Falklanda. Njemačka flota nanijela je velike gubitke Britancima u epskoj bici kod Jutlanda 1916. godine, ali u osnovi nije bilo pobjednika, i njemačka flota nakon toga nije napuštala svoje baze u Baltičkom moru da bi se sukobila s Britancima. Problem na moru za Britance najviše je bio vezan uz gubitke koje su trpjeli od njemačkih podmornica koje su uništavale britanske transportne brodove. Otočna nacija mogla je izgubiti tek toliko brodova koji prevoze važne resurse prije nego počne osjećati izrazito negativne posljedice.

Ovo upozorenje je britanski admiralitet prenio političkim liderima 1917. godine. Američki resursi, ljudstvo i vojna oprema bili su prijeko potrebni da se održi balans. Ali baš kao što se desilo i prije ulaska Amerikanaca u Drugi svjetski rat, i u ovom slučaju su bili izrazito protiv tog poteza sjećajući se upozorenja osnivača SAD-a da se čuvaju uplitanja u probleme stranihdržava.

Tu na scenu stupaju lideri cionizma.

Bila je to jednostavna računica: ako bi jevrejski lideri poput Chaima Weizmanna pozvali jevrejsku dijasporu u SAD-u da iskoriste svoj utjecaj da SAD uvuku u Prvi svjetski rat te spase očajnu situaciju, onda bi Britanci iskoristili svoju moć da osiguraju ostvarenje cionističkog sna jevrejske države u Palestini.

Balfourova deklaracija bila je dio ove jednačine, a ovaj dokument ustvari je deklaracija koju je 2. novembra 1917. britanski ministar vanjskih posloa Arthur James Balfour uputio vođi jevreja u Engleskoj lordu Walteru Rothschildu, da britanska vlada podržava stvaranje jevrejske države u Palestini.

Winston Churchill priznao je ovo u izjavi pred britanskim parlamentom u julu 1937. godine kazavši da je iluzorno očekivati da je pomoć Jevreja bila rezultat entuzijazma ili njihove filantropije.

- Naprotiv, to je bila mjera koja je precizno urađena za potrebe rata i za promoviranje pobjede Saveznika, i pomoć koju smo dobili bila je vrijedna i važna – kazao je Churchill.

Postoje i drugi dokazi dogovora između Churchilla i Chaia Weizmanna, važnog lidera cionista. U pismu Churchillu koje je datirano na 10. septembar 1941. godine, Weizmann je uz molbu da se formira jevrejska borbena jedinica koja će voditi bitku protiv Hitlera, napisao i da je “priznato nekoliko puta od britanskih državnika da su Jevreji bili ti koji su utjecali da se SAD uključi u rat na strani Velike Britanije. Voljni su to, i mogu to, uraditi opet“.

Balfourova deklaracija bila je jedna od nekoliko dogovora koje su sklopili cionisti sve do konačnog proglašenja države Izrael 1948. godine. Drugi sličan dokument bio je Haavara dogovor sa nacističkom Njemačkom koji su sklopili njemački cionisti tokom 1930-ih godina.

Nastanku Izraela prethodilo je nastojanje da se dozvoli nesmetan priliv Jevreja u Palestinu, postavljanje bombi i teroristički napadi na Arape i Britance, UN-ov plan podjele te rat protiv arapskih armija.

Danas se Armenci žale da ih je Zapad izdao ne omogućivši kreiranje njihove domovine, a jednako su bijesni i Kurdi koji tvrde da su izdati iako im je Sporazum iz Sevra obećao državu. Ali malo je ko svjestan da je jevrejska država postojala i prije Izraela i to u Sovjetskom savezu pod nazivom Jevrejska autonomna oblast, koju je osnovao Josef Staljin, a glavni grad je bio Birobidzhan. Postoji i dalje, ali sa malom populacijom Jevreja.

Izrael se međutim približava svojoj sedamdesetoj godišnjici. Balfourova deklaracija je u javnost plasirala ideju jevrejske države, a samo 20 godina ranije, većina nije ni pomišljala o nečemu takvom što je priznao i jedan od glavnih cionista Theodor Herzl. On je 3. septembra 1897. napisao da bi mu se svi smijali o ideji države za Jevreje, ali da za pet, ali sigurno pedeset godina, svi će drugačije gledati na to.

Deklaracija lorda Arthura Balfoura lordu Walteru Rothschildu bila je problematična u to vrijeme iz razloga jer Britansko carstvo još uvijek nije postalo upravitelj Palestine. Ali svakako danas najproblematičniji dio deklaracije je onaj da obećanje o državi za Jevreje neće ni na koji način povrijediti ljudska i vjerska prava postojeće nejevrejske zajednice u Palestini.

Činjenica da su Arapi Palestine, koji su stoljećima živjeli u tom području podvrgnuti iseljavanju i protjerivanju svakako je dokaz da Balfourova deklaracija nije ispoštovana.

Jevreji su kreirali državu u Palestini, ali su ujedno stvorili i veliku nepravdu prema arapskim muslimanima i kršćanima.